Twaalf jaar play-offs in Eredivisie: dramatische prestaties in Europa én Nederland
Feyenoord, FC Utrecht, FC Groningen, Heracles Almelo, Sparta en Fortuna Sittard gaan spannende weken tegemoet: zij zijn - met nog drie speelrondes voor de boeg - in de race voor de play-offs om Europees voetbal. Vier uitverkorenen mogen nog een weekje door na de laatste reguliere speelronde op 16 mei, één van hen begint eind juli alweer aan de Conference League-voorrondes. De winnaar van de play-offs is dus sowieso verzekerd van een korte zomervakantie, maar wat levert het winnen van het seizoenstoetje verder op? VoetbalPrimeur belicht het fenomeen 'play-offs' van verschillende kanten. In deel één van dit drieluik: een korte reis door de tijd.
Historische context
Tussen 2005 en 2008 werd er al geëxperimenteerd met een alternatief einde van het Eredivisie-seizoen, waarin bijna alle clubs play-offs speelden. In de eerste twee seizoenen waren de nummers 2 tot 13 (!) na de laatste speelronde nog in de race voor Europees voetbal: zo kon het gebeuren dat FC Groningen in 2006 vijfde van de Eredivisie werd - op achttien punten van nummer twee Ajax - en nog bijna de Champions League in ging ook. NAC Breda eindigde in 2008 op een historische derde plek in de Eredivisie, maar stortte volledig in tijdens de play-offs en moest zich uiteindelijk zelfs tevreden stellen met Intertoto-voetbal.
in het seizoen 2008/2009 ontstonden de play-offs in de vorm die we nu nog steeds gebruiken: vier clubs die strijden om één Europees ticket. NAC won in 2009 de eerste editie, maar wist zich daarna nooit meer te plaatsen. FC Utrecht is recordwinnaar met vier veroverde Europese tickets, Vitesse volgt met drie eindzeges in de play-offs. ADO Den Haag, FC Groningen en Heracles Almelo mochten elk één keer feestvieren. FC Groningen is met acht deelnames de meest ervaren play-offclub, buurman sc Heerenveen heeft het vaakst naast Europees voetbal gegrepen: de Friezen deden vijf keer mee aan de play-offs, maar wonnen niet één keer.
Sportief 'succes'
Weer even terug naar de eerste editie van de play-offs: NAC rekende op 31 mei 2009 met FC Groningen af en ging een drukke zomer tegemoet. Amper zeven weken later stond het treffen met het Armeense Gandzasar Kapan al op het programma. Die club ging voor de bijl, net als het Poolse Polonia Warschau, maar het Europese avontuur eindigde uiteindelijk eind augustus, met een 6-1 nederlaag bij het Spaanse Villarreal.
Eén jaar later zorgde FC Utrecht voor een unieke prestatie: de Domstedelingen drongen als play-offwinnaar door tot het hoofdtoernooi van de Europa League. In de zomer van 2010 werden KF Tirana (Albanië), FC Luzern (Zwitserland) en Celtic (Schotland) opzijgezet in de voorrondes. FC Utrecht belandde vervolgens in een schitterende poule met Liverpool, Napoli en het Roemeense Steaua Boekarest. FC Twente begon in 2012 in de eerste voorronde van de Europa League en haalde uiteindelijk het hoofdtoernooi: dat deden ze echter niet als play-offwinnaar, maar als winnaar van het fair play-klassement.
Maar dat waren dus twee zeldzame oprispingen: verder waren alle winnaars van de play-offs vóór 1 september al klaar in Europa. FC Utrecht was in 2017 nog eens dichtbij de groepsfase, maar verloor in de verlenging van het grote Zenit Sint-Petersburg. Datzelfde FC Utrecht struikelde ook over clubs uit Luxemburg (FC Differdange) en Bosnië-Herzegovina (Zrinjski Mostar). Ook ADO (Omonica Nicosia, Cyprus) FC Groningen (Aberdeen, Schotland) en Heracles (Arouca, Portugal) werden uitgeschakeld door tegenstanders die niet bepaald tot de verbeelding spreken.
Lijden Eredivisie-prestaties onder play-offwinst?
Een ander opvallend gegeven is het verval van play-offwinnaars in Eredivisie-verband. Het gebeurde acht van de elf keer dat een club ná het winnen van de play-offs op een lagere plek eindigde in het daaropvolgende seizoen. ADO Den Haag spant de kroon: zevende en Europees voetbal in 2011, vijftiende (!) en één punt boven de streep in 2012. FC Utrecht zakte tussen 2013 en 2014 - na zijn beruchte Luxemburgse avontuur - van plek vijf naar plek tien.
Vitesse is de uitzondering die de regel bevestigt: de Arnhemmers wisten tot twee keer toe hoger op de ranglijst te eindigen na hun play-offwinst. Van plek zeven naar plek vier in 2012 en 2013, van plek zes naar plek vijf in 2018 en 2019. FC Utrecht won in 2019 de voorlopig laatste editie van de play-offs en deed dat als nummer zes van de Eredivisie: in maart 2020 stond men op diezelfde zesde plek, toen het Eredivisie-seizoen voortijdig werd afgebroken.
De verklaring lijkt voor dat verval lijkt voor de hand te liggen: de winnaar van de play-offs is altijd als laatste klaar en begint dan als eerste aan het nieuwe seizoen. Als we het meest recente praktische voorbeeld erbij pakken: FC Utrecht mocht op 28 mei 2019 - twee weken na de laatste speelronde van het reguliere seizoen - feestvieren en Wij gaan Europa in zingen, na een 0-2 overwinning bij Vitesse. Om op 25 juli - 58 dagen na de finale in Arnhem - alweer aan te treden tegen Zrinjski Mostar, in een bloedhete Galgenwaard.
Na de eerste editie van de play-offs was er zelfs nóg minder tijd voor vakantie. NAC kon slechts 46 dagen rusten na zijn finale tegen FC Groningen (31 mei 2009): het Europa League-debuut tegen Gandzasar Kapan - altijd lastig - stond al op 16 juli van datzelfde jaar op de agenda, toen de schoolvakanties in Noord-Brabant nog niet eens begonnen waren. NAC deed in het daaropvolgende seizoen lang mee om Europees voetbal, maar eindigde in speelronde 34 nét onder de play-offplekken. En dat is niet zo heel verwonderlijk...
Later in deze serie: hoe kijkt het grote publiek naar de play-offs en wat zijn de financiële belangen?
(Hein Nooijens/VoetbalPrimeur)