Ajax van binnenuit gevolgd: 'Iedereen jaloers, wij dachten: wéér die graftombe...'

2020 zal voor altijd verbonden zijn aan het coronavirus, maar kan ook de geschiedenisboeken in als het jaar van de streamingsdiensten. Marktleiders Netflix en Videoland hebben er tijdens de coronacrisis geduchte concurrenten bij gekregen: ook Disney+ en Amazon Prime hebben zich laten gelden op de Nederlandse markt. Volgens marktonderzoek steeg het abonneebestand van Amazon Prime in april van dit jaar zelfs met tachtig (!) procent. De Tottenham-documentaire is ongetwijfeld één van de pijlers onder deze opkomst.

In Nederland zijn vergelijkbare projecten opgezet. Feyenoord heeft De Kuip al opengesteld voor Disney+, naar verluidt voor drie miljoen euro. FC Utrecht maakte plannen voor een eigen Netflix-serie, naar het voorbeeld van de mondiale hit Sunderland 'Til I Die. Of Amazon zijn All Or Nothing-formule ook op de Nederlandse markt wil toepassen, moet nog blijken: de streamingsdienst houdt zich in een reactie tegenover VoetbalPrimeur op de vlakte. De invloedrijke sportmarketeer Chris Woerts zou er echter niet van opkijken als meerdere clubs het voorbeeld van Feyenoord en FC Utrecht volgen. "Clubs zullen hun deuren vaker gaan openstellen, omdat het een nieuwe distributiemarkt is en dus een nieuwe inkomstenstroom", spreekt Woerts tegenover deze website zijn verwachting uit.

Ajax: Daar Hoorden Zij Engelen Zingen
Ajax heeft lang geleden al eens een kijkje in de keuken gegeven. Ver voordat Netflix het levenslicht zag en ver voordat Eric Meijers zijn keeper Robbert te Loeke de huid volschold, werden de Amsterdammers al eens van binnenuit gevolgd. Roel van Dalen leidde de filmcrew die Ajax tijdens het jubileumseizoen 1999/2000 volgde. Ajax: Daar Hoorden Zij Engelen Zingen registreerde slechtnieuwsgesprekken voor jeugdspelers en legde de meedogenloze kanten van de zakelijke profwereld bloot.

De plannen voor een documentaire lagen er al langer. Van Dalen legde na het Champions League-seizoen 1994/1995 al contact met Ajax, maar de eindverantwoordelijkheid lag bij Louis van Gaal. "Ik ga op mijn fiets naar De Meer, ik word ontvangen door Van Gaal, ik loop achter hem aan door de gang, hij loopt naar zijn bureau en leunt op het bureau met zijn rug naar me toe", beschrijft Van Dalen zijn ontmoeting met de toenmalig hoofdtrainer. "Ineens draait hij zich om en kijkt mij me aan met die doordringende ogen. Uw plan lijkt mij heel interessant voor PSV, heel interessant voor Feyenoord, maar bij Ajax gaat dat absoluut niet gebeuren. Daar viel niet veel winst te behalen..."

'Een van de meest rampzalige jaren uit de Ajax-geschiedenis'
Vlak voor de eeuwwisseling diende zich een nieuwe kans aan: Van Gaal was inmiddels vertrokken en Ajax stond aan de vooravond van zijn honderdste verjaardag. "Toenmalig trainer Jan Wouters zag er wel brood in. Het was ook een hoopvol jaar, Brian Laudrup en Nikos Machlas werden gehaald, het zag er heel positief uit. Niemand wist dat het een van de meest rampzalige jaren uit de Ajax-geschiedenis zou worden..."

Ajax eindigde als vijfde en Wouters werd in het voorjaar opgevolgd door Hans Westerhof. Het eeuwfeest werd een deceptie: het jarige Ajax speelde in retroshirts tegen FC Twente, maar verloor thuis met 0-1. "Wij stonden in de gang, alle spelers liepen langs, totaal gefrustreerd. De laatste was Jan van Halst: g*dverd*mme Van Dalen, ben je daar weer met je k*tcamera?", lacht de filmmaker. "Aanvankelijk waren al die sportjournalisten jaloers op ons, we hadden overal toegang toe. De journalisten waren veroordeeld tot de perskamer, wij mochten de bestuurskamer en de kleedkamer in. Maar op het laatst dachten we: wéér die graftombe in..."

FC Twente-thuis - winnende goal: Jan Vennegoor of Hesselink, assist: Erik ten Hag - zou de laatste wedstrijd van Wouters worden: direct na het jubileumduel stapte hij in zijn eentje naar zijn kantoor, met de cameraploeg in zijn kielzog. Van Dalen kan nog steeds genieten van die scène. "We stonden met de camera op de drempel. Ik fluisterde tegen mijn cameraman: totaalshot, niet te dichtbij komen. Je zag dat het chaos in het hoofd van Wouters was. Hij wist al dat zijn kop zou gaan rollen." Uiteindelijk deed de scheidend trainer de deur voor de cameraploeg dicht. "Vlak daarvoor schoof hij een stoel onder zijn bureau, in een wanhopige poging orde in zijn hoofd te krijgen. Alsof het in een script stond geschreven..."

"Ik ga ook dingen filmen die je niet leuk vindt"
Later kwamen de twee elkaar weer tegen op Schiphol. "Wouters had er achteraf wel heel veel spijt van, zei hij", aldus Van Dalen. "Maar ik had vooraf al tegen hem gezegd: ik ga ook dingen filmen die je niet leuk vindt." Tijdens de première in 2000 werd hij aangesproken door Co Adriaanse, die in de tussentijd was aangesteld als nieuwe hoofdtrainer. "Ik zal het nooit vergeten. Hij kwam naast me lopen en zei: je hebt mijn werk heel wat moeilijker gemaakt."

Van Dalen kreeg van Ajax echter de vrijheid om zijn gang te gaan. "Ze zijn er heel oké mee geweest. Ze vielen soms over andere dingen dan waar ik moeite mee zou hebben, maar je komt er altijd wel uit." Over de beelden uit de jeugdopleiding ontstond de meeste ophef. Latere profs als Nordin Amrabat, Gregory van der Wiel, Donovan Slijngard en Mitchell Donald werden niet gespaard door hun trainers op De Toekomst. De latere zaalvoetbalinternational Mohamed Attaibi kon zelfs zijn tranen niet bedwingen toen hij tijdens een functioneringsgesprek op zijn tekortkomingen werd gewezen.

Door de mangel op De Toekomst
"Ik ben er minder over gevallen dan de media", vindt Van Dalen echter. "Ik denk dat alle goede voetballers door die mangel heen zijn gegaan: Van Basten, Cruijff, Keizer, Rijkaard, Gullit.... Als je naar het buitenland gaat, zul je hetzelfde meemaken", vertelt hij over de beroemd geworden scènes uit zijn documentaire. "Misschien moet dit wel zo. Als ouder kun je ervoor kiezen om je kinderen aan zoiets bloot te stellen. En als je dat niet wil, dan kun je daar ook voor kiezen. Dan ga je maar naar AFC."

Van Dalen vindt de Ajax-documentaire niet zijn beste werk - "Een 'flat line': alleen maar negativiteit. Het was mooier geweest als er meer succes in had gezeten." - maar beseft dat hij aan een uniek project heeft gewerkt. "Dit was nog nooit eerder gedaan in Nederland en het zal waarschijnlijk ook nooit meer in deze vorm gedaan worden." De documentairemaker zal zich in elk geval niet weer aan een soortgelijk project wagen. "Fantastisch om mee te maken, maar een eenmalige ervaring. De voetbalwereld is geen prettige en inspirerende omgeving. Ik heb er anderhalf jaar rondgelopen, maar toen was het ook wel klaar."

(Hein Nooijens/VoetbalPrimeur)